Seria fotograficznych portretów rzeczy wykonanych przez Kobasa Laksę jest rezultatem jego powrotu do rodzinnego domu. Istotny dla zrozumienia pracy jest komentarz artysty, zarejestrowany w ramach cyklu filmów o dziełach z Kolekcji II Galerii Arsenał w Białymstoku*. Fotograf zabiera odbiorców do mieszkania na jednym z białostockich blokowisk, w którym wciąż mieszka jego matka i zarazem babcia jego syna – „babcia Mira”. Okazuje się ono istnym uniwersum rzeczy – oprócz książek, obrazów o tematyce religijnej, bibelotów ocieplających pokoje dostrzec można liczne urządzenia elektryczne: radioodbiorniki, maszynę do szycia, telewizor, wideo, lampy. Najosobliwszym obiektem jest wyeksponowany tuż przy telewizorze podświetlony ołtarzyk z Matką Boską, niewątpliwie najcenniejsze z domowych dewocjonaliów. Z zakamarków szafy matka artysty wyjmuje pudełko z urządzeniem do masażu twarzy, które ma już „ooo, trzydzieści lat” i którego nigdy nie używała. Podobnych utensyliów jest tam wiele.

Na krótką chwilę Laksa schodzi do piwnicy, będącej królestwem jego nieżyjącego ojca. Większość domowych przedmiotów to też jego nabytki, dziś ciekawe jako relikty dawnego systemu i transformacji ustrojowej: upolowane na bazarze, zakupione w strefach przygranicznych, zdobyte spod lady. Są zdezelowane, poklejone, z widocznymi plamami rdzy i wgryzionego w materiał brudu. Trudno oprzeć się wrażeniu, że piwnica to skład staroci, niewielki „sentymentalny śmietnik” w podziemiach bloku, a dziwaczną kolekcją rządzi logika syllogomanii.  

Powierzchowne spojrzenie na rodzinny dom Laksy zmienia jego prywatna perspektywa, którą odsłania on przed widzem. Bez niej portrety przedmiotów, zarejestrowane na neutralnym tle, prędzej widzielibyśmy w kontekście toczących się aktualnie w humanistyce dyskusji związanych ze zwrotem w stronę rzeczy. Tymczasem w tej konstelacji przedmiotów centralnymi figurami są matka i ojciec artysty. Matka pielęgnuje przedmioty. Dla niej, jak i dla Laksy są one repozytorium pamięci o mężu i ojcu, jego swoistą emanacją. Rzeczy ewokują wspomnienia, przywołują to, co było, nie pozwalają ostatecznie odejść ich właścicielowi. Wgląd w spojrzenie artysty pozwala nakreślić unikalną biografię fotografowanych przez niego obiektów. Wyjątkową, bo nierozerwalnie związaną z konkretnym człowiekiem i jego postrzeganiem świata.  

Izabela Kopania

* Zob. Posłuchaj kolekcji: Kobas Laksa o pracy „Matka konkretna i wielofunkcyjne obiekty Ojca” (2018), https://youtu.be/tnSsncTW-lM