W przekonaniu Wiertowa to właśnie kamera „widzi lepiej” niż człowiek, bowiem eliminuje wszelkie deformacje i złudzenia, jakim ulega ludzkie oko. Uważał on, że kamera filmowa ma nadzwyczajną moc, która pozwoli ujawnić prawdę o świecie w sposób nieosiągalny dla fizjologicznego zmysłu wzroku. Kino-oko, mechaniczne oko kamery, odzwierciedlało więc utopijną wiarę w nieograniczone możliwości poznania, a montaż filmowy – w nieograniczone możliwości tworzenia. Kino-oko to w końcu oko poza ludzkim ciałem. Oko, które jest maszyną i przemieszcza się swobodnie, zatem może znaleźć się wszędzie i w dowolnym miejscu rejestrować to, co dla naturalnego oka nie jest dostępne. W ostatniej sekwencji filmu Człowiek z kamerą (1929) Wiertow ostatecznie i w wymowny sposób utożsamia własne spojrzenie ze spojrzeniem maszyny.
 
Wystawa Kino-oko. Wokół Wiertowa i konstruktywizmu problematyzuje dziedzictwo idei Wiertowa i rosyjskiego konstruktywizmu w polskiej sztuce współczesnej. Zmierza do ukazania, w jaki sposób rewolucyjne koncepcje artysty oraz postulaty środowiska LEF-u materializują się w praktykach współczesnych twórców. Prezentacja odbywa się w Galerii Arsenał w Białymstoku z uwagi na kontekst rodzinnego miasta Wiertowa (urodzonego jako Dawid Abelowicz Kaufman), w którym upłynęło jego dzieciństwo i wczesna młodość, zanim w wieku 19 lat wyemigrował do Moskwy. To właśnie w Białymstoku pisał swoje pierwsze utwory, a także zdobył wykształcenie artystyczne, które w późniejszych latach zaowocowało kolejnymi radykalnymi eksperymentami.
 
Białostocka ekspozycja przywołuje osobowość Wiertowa głównie w sferze ideotwórczej i zderza ze sobą wybrane prace współczesnych artystów, często bardzo od siebie odmienne, ale łączące się w perspektywie eksplorowania nowych znaczeń awangardowego przewrotu. Wystawa zadaje tym samym pytania: ile pozostało z filmowej estetyki konstruktywizmu lat 20. we współczesnej kulturze? W jaki sposób współcześni polscy artyści asymilują i przetwarzają (świadomie lub nie) rewolucyjne idee Wiertowa i konstruktywistycznej awangardy w ogóle? Jak wiele zawdzięczamy Wiertowowi, konstruktywistom i ich znamiennym odkryciom? Jak bardzo Wiertow zmienił nasz stosunek do sztuk wizualnych i ruchomych obrazów?
 
Wystawa prezentuje szeroki i niejednolity wybór prac: od powstałych w końcu lat 60. ubiegłego wieku po stworzone specjalnie na okoliczność tej ekspozycji; od eksperymentów filmowych i fotograficznych po obiekty rzeźbiarskie, instalacje multimedialne i malarstwo. Ukazuje najróżniejsze problemy przedstawiania i stwarzania świata za pomocą kamery; konstrukcji czasu i przestrzeni w filmie; psychologii i fizjologii percepcji wzrokowej; idei mechanicznego oka i ciała; eksploracji nowych możliwości poznania; stosunku medium fotograficznego, filmowego i kamery do widzialnej rzeczywistości. Z drugiej strony prezentowane prace, tworzone w zupełnie innym miejscu, czasie i przy użyciu innych technik niż eksperymenty podejmowane w latach 20. i 30., pozwalają w dużym stopniu zrozumieć istotę i wagę tych ostatnich. Wszystkie one pokazują, że ducha konstruktywizmu można odnaleźć w najróżniejszych dziedzinach praktyk artystycznych, a na wystawie dodatkowo formują interesujący ciąg znaczeniowy: kamera-widzenie-maszyna-ciało-umysł-historia-nowe media. Część z wystawionych prac odwołuje się bezpośrednio do postaci Wiertowa i jego konkretnych filmów. Na wystawie znajdują się też obiekty i wideo przywołujące estetykę innych słynnych prac konstruktywistów rosyjskich: plakatów, obrazów i konstrukcji Rodczenki, Wieży Tatlina czy fotograficznych eksperymentów El Lissitzky’ego. Niektóre z nich zawierają wyraźne odwołania do estetyki radzieckiej propagandy. Eksponowane po raz pierwszy w jednej przestrzeni przekonują o wyjątkowym znaczeniu awangardowego przewrotu dla kształtu współczesnej kultury wizualnej i audiowizualnej.
 
Przemysław Strożek

---

Wydarzenia towarzyszące:

21.10.2017, godz. 11:00 - oprowadzanie autorsko-kuratorskie po wystawie tłumaczone na polski język migowy

20.11.2017, godz. 18:00 - wykład Przemysława Strożka "Utopie i antyutopie konstruktywizmu: Dziga Wiertow i William Kentridge"



Wystawa The Power of Avant-garde (Potęga awangardy) przygotowana przez BOZAR w Brukseli i Muzeum Narodowe w Krakowie w zeszłym roku polegała na stworzeniu pewnego pola dialogu między pracami artystów współczesnych a dziełami historycznej awangardy. Południowoafrykański artysta, William Kentridge pragnął, by jego prace zestawiono na tych wystawach z pracami Dzigi Wiertowa, uznając, że twórczość urodzonego w Białymstoku artysty charakteryzuje niezachwiana wiara w utopię, w stwarzanie świata na nowo. Owo zestawienie będzie punktem wyjścia dla wykładu, na którym zaprezentowane zostaną utopie rosyjskiego konstruktywizmu wobec dystopijnego wydźwięku prac Kentridge'a: opery Nos, instalacji O Sentimental Machine, serii Tapestries. Wykład towarzyszyć będzie wystawie "Kino-oko", ukazując szeroką recepcję idei Wiertowa i innych konstruktywistów we współczesnej sztuce w wymiarze globalnym.

29.11.2017, godz. 18:00 - wykład prof. Katarzyny Osińskiej "Amazonka awangardy" z Białegostoku: Aleksandra Ekster"



Aleksandra Ekster (1882 - 1949) - urodzona w Białymstoku jedna z najważniejszych reprezentantek rosyjskiej awangardy, w malarstwie reprezentowała nurt nazywany kubofuturyzmem (łączący na rosyjskim gruncie wpływy francuskiego kubizmu i włoskiego futuryzmu). Jej rola w sztuce - podobnie, jak wielu artystów i artystek z jej kręgu, nie ograniczała się jednak do malarstwa czy grafiki. Była również graficzką, projektantką sztuki użytkowej, autorką scenografii i kostiumów w teatrze (zasłynęła jako autorka kostiumów do spektakli wystawianych przez Aleksandra Tairowa w moskiewskim Teatrze Kameralnym) oraz w filmie (do dziś entuzjaści kina niemego mogą podziwiać futurystyczne kostiumy jej autorstwa w filmie "Aelita" w reżyserii Jakowa Protazanowa, 1924). Ekster była aktywną uczestniczką rosyjskiego i międzynarodowego ruchu awangardowego; do 1924 roku działała w Kijowie i Moskwie. Po emigracji - przede wszystkim we Francji, gdzie zmarła. Na przełomie XX i XXI wieku na Zachodzie (w Nowym Jorku, Berlinie, Wenecji i in.) odbyły się wystawy sześciu przedstawicielek rosyjskiej awangardy pod hasłem "Amazonki awangardy", w ten sposób zachodni kuratorzy chcieli podkreślić udział kobiet w sztuce awangardowej. Prelekcja, połączona z prezentacją materiałów ilustracyjnych, poświęcona będzie twórczości tej wybitnej artystki z uwzględnieniem kontekstu epoki.

22.11.2017, godz. 14:00 - oprowadzania z audiodeskrypcją po wystawie

23.11.2017, godz. 12:00 - oprowadzania po wystawie z elementami audiodeskrypcji (widzącym zasłaniamy oczy i zwiedzamy część wystawy bez patrzenia)

24.11.2017, godz. 12:30 - oprowadzania z audiodeskrypcją po wystawie

---

Wstęp wolny na wystawę