W 2010 roku Anna Baumgart zaprosiła Andrzeja Turowskiego, historyka sztuki i znawcę awangardy, do współpracy przy projekcie poświęconym pociągom agitacyjnym w porewolucyjnej Rosji. Były one narzędziem propagandowym bolszewików – pierwszy skład wyjechał w 1918 roku z Moskwy do Kazania, przewożąc księgarnię, bibliotekę i drukarnię. Był następcą wycofanych wówczas z użytku mobilnych cerkwi.

W efekcie współpracy powstała książka Parowóz dziejów, na kanwie której Baumgart zrealizowała wideo Zdobywcy słońca. Opowiadają one losy pociągu agitacyjnego, który w 1920 roku rzekomo wyruszył z Moskwy do Berlina, załadowany materiałami propagandowymi, dziełami sztuki awangardowej – wybranymi jakoby przez Kazimierza Malewicza i Władysława Strzemińskiego i mającymi stanowić „początek przyszłego muzeum sztuki nowoczesnej” – jak też bronią. Ze względu na perturbacje polityczne i gospodarcze skład miał utknąć w Polsce i dopiero po latach dotrzeć do Berlina. Stamtąd został odesłany, a mieszkający wówczas w Łodzi Strzemiński miał odkryć, że pociąg zatrzymał się w Koluszkach, gdzie prawdopodobnie eksplodował.

Zdobywcy słońca mają formę fikcyjnego dokumentu. Baumgart wykorzystuje fragmenty filmów z Władimirem Majakowskim, radzieckich kronik filmowych, obrazy Kremla i przemawiającego Lenina, ujęcia ludzi łapiących ulotki wyrzucane z pociągu agitacyjnego i wycieczek zmierzających w jego stronę czy sugestywny wizerunek mężczyzny uderzającego młotem w skutą łańcuchami kulę ziemską. W narrację wplata migawki z protestu „Occupy Wall Street” w Nowym Jorku, pokazując rewolucję w perspektywie longue durée. Turowski relacjonuje swoje badania w Rosji, kiedy to w późnych latach 90. za butelkę whisky miał uzyskać dostęp do tajnych dokumentów z lat 20. Choć więcej tu luk niż twardych danych, film uwiarygodniają wypowiedzi ekspertów, przekonujący głos lektora i bogactwo archiwaliów.

Baumgart i Turowski pytają o modernistyczną przeszłość, relacje między sztuką a rewolucją oraz budowanie narracji historycznych. Pokazują, że nie ma jednoznacznych odpowiedzi, a historia awangardy nie została jeszcze napisana. Istotna jest tu osoba Turowskiego, badacza współtworzącego i demistyfikującego mit rewolucji, ale także podejmującego krytyczną autorefleksję nad swoją dotychczasową postawą i przyjętą perspektywą badawczą.

Izabela Kopania

W tekście „Przeklęte obrazy” opublikowanym w katalogu wystawy Kradzieże i zniszczenia / Theft and Destruction (Galeria Arsenał w Białymstoku 2020), Michał Łukaszuk pisze:

Anna Baumgart w Zdobywcach słońca pokazuje, jak sfabrykować archiwum, wpuszczając w nie fake newsa. (Przypis: tytuł filmu nawiązuje do futurystycznej opery Michaiła Matiuszyna Zwycięstwo nad Słońcem. Autorem kostiumów i scenografii do pierwszej inscenizacji z 1913 r. był Kazimierz Malewicz. W scenografii zawarł embrion Czarnego kwadratu – perspektywicznie umieszczony na scenie kwadrat podzielony po przekątnej na dwa trójkąty: czarny i biały. Premiera opery okazała się kompletnym fiaskiem, będąc jednocześnie prefiguracją eksperymentalnych performansów muzycznych Johna Cage’a czy Mauricia Kagela). Mieszający fakty z fikcją, szukający alternatywnych ścieżek wobec oficjalnej wersji historii mockument Baumgart relacjonuje losy pociągu agitacyjnego załadowanego dziełami awangardy wybranymi przez Malewicza i Strzemińskiego. Pociągu wiozącego idee rewolucji, który nigdy nie dociera do celu, gdyż ulega detonacji i staje się – jak pisze Andrzej Turowski w Parowozie dziejów, książce towarzyszącej filmowi – politycznym widmem kołatającym się jak martwy duch wśród pożółkłych dokumentów.