en
Menu
Strona główna - Galeria Arsenał

Nie da się przewidzieć, co trzeba będzie pamiętać. Ala Savashevich

19.11.2021 - 10.01.2022 / 18:00

Nie da się przewidzieć, co trzeba będzie pamiętać. Ala Savashevich

19.11.2021 - 10.01.2022
Otwarcie: Otwarcie: 19.11.2021 / 18:00
Miejsce: Miejsce: Galeria Arsenał w Białymstoku, ul.A.Mickiewicza 2, Białystok
A-
A+
Nie da się przewidzieć, co trzeba będzie pamiętać*. Ala Savashevich

19.11.2021 - 10.01.2022

Galeria Arsenał w Białymstoku, ul. A. Mickiewicza 2, Białystok
kuratorka: Ewa Chacianowska
identyfikacja wizualna: Kaja Kusztra

19.11.2021 (piątek) godz. 18 - wernisaż wystawy, wstęp wolny
20.11.2021 (sobota) godz. 11 - oprowadzanie po wystawie, wejście w cenie biletu wstępu na wystawę.

Pierwsza indywidualna wystawa białoruskiej artystki Ali Savashevich, absolwentki wrocławskiej ASP. Artystka poprzez prace rzeźbiarskie, performatywne i wideo stara się odzwierciedlić osobiste emocje i doświadczenia oraz poruszyć kwestie jej tożsamości. Wystawa będzie opowieścią o osobistych historiach artystki, sytuacji społecznej, politycznej i zbiorowego bezpieczeństwa w Białorusi.

* Tytuł wystawy jest parafrazą słów francuskiego historyka Pierre’a Nory: Impossible de préjuger de ce dont il faudra se souvenir, Pierre Nora, „Entre. Mémoire et Histoire. La problématique des lieux”, w: Les Lieux de Mémoire, t. 1 La République, sous la direction de Pierre Nora, Paris 1984, s. XXVII. Na polski tłumaczone jako: Niemożliwe staje się określanie tego, co powinno zostać zapamiętane, w: Pierre Nora Między pamięcią a historią: Les Lieux de Mémoire, tłum. Paweł Mościcki, „Tytuł roboczy: Archiwum”, 2009 nr 2, s. 7.


Anna Karpenko

Czy da się przewidzieć, co trzeba będzie pamiętać?

 

Każde z nas choć raz w życiu doświadczyło próby rozpaczliwego przypomnienia sobie w konkretnym momencie czegoś ważnego, podczas gdy obiekt pamięci sprzeciwiał się wymuszonej intencjonalności. W takiej chwili poczucie absolutnej frustracji i zagubienia wydaje się porównywalne z atawistycznym strachem. Strachem utraty pamięci na zawsze, co automatycznie kojarzy się z bezradnością, wykluczeniem ze wspólnoty ludzkiej i śmiercią.

Słowo „pamięć” wywołuje w wielu Białorusinkach i Białorusinach idiosynkrazję. Do pompatycznej retoryki maszyny propagandowej, która wiruje wokół idei wielkiego powrotu do sowieckiej przeszłości, dołączyła machina represji. „Usunięcie z pamięci” oznacza teraz nie tylko dosłowne skasowanie z nośników cyfrowych wszelkich materiałów wizualnych o pokojowych protestach, ale też usuwanie, wydalanie, przystosowywanie tych, którzy brali w nich udział. Sterylność władzy absolutnej nie znosi zanieczyszczeń w postaci indywidualnych historii.

Coś jakby znowu zawracało nas do mantry sformułowanej ponad dwie dekady temu przez białoruskiego filozofa Walancina Akudowicza: Jesteśmy jak nikt inny bogaci w „nie mamy”. Nie mamy historii, nie mamy języka, nie mamy wolności, nie mamy ustroju i być może znowu nie będziemy mieć swojego państwa. Czy ktoś może o samych Białorusinkach i Białorusinach w sposób przekonujący powiedzieć, że są, czy raczej ich nie ma?[1].

Dokonawszy swojej indywidualnej, jak mówi sama artystka, „ucieczki” z Białorusi do Polski w roku 2014, Ala Savashevich nieustannie powraca do tej opustoszałej przestrzeni pamięci o domu, podejmując próbę przebudowania własnej podmiotowości w nowym miejscu. Miejsce, jak nic innego, dyktuje granice, formę zakorzenienia człowieka w przestrzeni. U Arystotelesa topos, poza wszystkim innym kojarzący się z konkretnym miastem-państwem, był przeciwstawiony ciemnemu i nieuporządkowanemu chaosowi. To, co nie ma formy, nie może istnieć, należy do przestrzeni niebytu. Człowiek będący poza swoją przynależnością terytorialną okazuje się pozbawiony podmiotowości.

Za każdym razem, zadając pytania o to, co tworzy białoruski typ podmiotowości, trafiamy na ruiny. Przestrzeń, która była częścią raz jednego, raz drugiego imperium, w której władza w pierwszej połowie wieku XX zmieniała się częściej niż proporczyki na flagsztokach, sprawia wrażenie, jakby już sama w sobie sprzeciwiała się jakiejkolwiek formie skończoności i ułożenia. Ruiny w odróżnieniu od lasów nie puszczają korzeni. Wracają jednak na łono przyrody poprzez swój powolny rozpad[2].

I tak na przykład pałac w Terebieżowie (małej ojczyźnie artystki), zgodnie ze słowami Savashevich, nigdy nie funkcjonował w jej pamięci jako skończony obiekt materialny. Jego materialność była podyktowana jego śmiercią, popadaniem w ruinę – i w następstwie skomponowaniem brikolażu z pourywanych wspomnień lub też, w dosłownym znaczeniu, z mozaiki elementów: cegieł, które miejscowi mieszkańcy wykorzystali do własnych budowli. Ten typ tworzenia historii z pamięci okazuje się strategią konstruowania własnej tożsamości, co artystka wykorzystuje jako metodę artystyczną. Na przykład budując z podatnych na odkształcenia i nieomal niemających wagi materiałów (drut i filc) monumentalne rzeźby, które odnoszą się do pomników radzieckiej przeszłości. Lenin jest pusty w środku. Historia, której wewnętrzną istotą jest ziejąca pustka.

Z braku polskich korzeni Savashevich znajduje się w sytuacji wieloletniego oczekiwania na legalizację w „nowym kraju”. Przeżywając stan „strefy neutralnej”, pasa pogranicznego, wiecznej liminalności, artystka przewartościowuje pojęcie stabilizacji, przez białoruską propagandę utrwalane jako główne osiągnięcie porządku społecznego, które jest też wyrażane przez ogół pomników władzy, do dnia dzisiejszego stojących w każdym białoruskim mieście i siole.

Gdzie zaczyna się i kończy przestrzeń pamięci? Do kogo należy: do świadomości myślącego podmiotu, który jest w stanie pomyśleć przestrzeń jako ciągłość, a może do samej materialności świata, która układa przestrzeń w typy form i granic?[3]. W jednej z prac artystka nagrywa swoją babcię. Na wideo starsza kobieta, faktycznie żegnająca się z życiem, śpiewa, w swoim przekonaniu, modlitwę. Ta modlitwa okazuje się hymnem Polski.

W pracach Savashevich przestrzeń dąży do pokonania granic, do bycia dynamiczną. Jest konstruowana przez sam podmiot, wychodzący z punktu, w którym znajduje się w danym momencie. Artystka zwraca sobie prawo do własnej przestrzeni, bez względu na wieczny kompleks niezakorzenienia, braku przynależności do drugiego „z tego samego korzenia” i nieukojone poczucie osierocenia.

Miękki las Savashevich to las, w którym nie ma korzeni i na pierwszy rzut oka wydaje się, że nie ma nawet życia – przecież to las sztucznie zrobiony, skrojony i uszyty. Jednak paradoksalnie, trafiwszy między te drzewa z ciepłego materiału, które stoją same z siebie, niepodtrzymywane przez żaden wewnętrzny stelaż, można doznać tradycyjnego poczucia bezpieczeństwa lasu jako schronu, który przyjmie każdego, kto trafi do jego gościnnej przestrzeni.

Historia zaczyna się na poziomie ziemi, od kroków, twierdzi Michel de Certeau w „Practices of Space”[4]. Brak możliwości przemieszczania się znaczy dziś nie tylko geopolityczny kryzys humanitarny, ale też represyjny porządek wskazania: „znaj swoje miejsce”, nawet jeśli tego miejsca nie ma już na mapie pojedynczego życia. Kroki słyszy tylko las.

Tłumaczenie z rosyjskiego: Anna Łazar

 

[1] Валянцін Акудовіч, Мяне няма. Роздумы на руінах чалавека [Nie ma mnie. Rozmyślania na ruinach człowieka], 1998, tłum. własne.

[2] Ihar Babkou, Królestwo Białoruś. Interpretacja ru(i)n, tłum. Jan Maksymiuk, Wrocław 2008.

[3] Henri Lefebvre, La production de l’espace, Paris 1974.

[4] History begins at ground level, with footsteps, Michel de Certeau, “Practices of Space”, w: On Signs, ed. by Marshall Blonsky, Baltimore 1985, s. 129.



Media o wystawie:

Magazyn Szum
, Najciekawsze wystawy jesieni 2021
wyborcza.pl Białystok, Surrealizm i tożsamość. Nowa wystawa w białostockiej Galerii Arsenał
Białystokonline, Anna Kulikowska, O pamięci i degradacji środowiska - dwie nowe wystawy w Galerii Arsenał
Magazyn Szum, Na dobry początek 15-21 listopada
TVP3, Tydzień Białoruski 28.11.2021
Magazyn Szum, „Nie da się przewidzieć, co trzeba będzie pamiętać” Ali Savashevich w galerii Arsenał w Białymstoku
wyborcza.pl Białystok, Obcy, pszczoły, science fiction i pamięć domu. Dwie ciekawe wystawy w galerii Arsenał

Partnerzy medialni

Galeria Arsenał - miejska instytucja kultury