W projekcie uczestniczy siedem stowarzyszeń artystycznych: „R.E.P.”, „SOSka”, „Penoplast”, „Psia Krew”, „Totoro Garden”, „Teatr Karpacki” oraz stowarzyszenie artystyczne miasta Cherson. Skład uczestników można określić w jeszcze inny sposób: w „Projekt wspólnot” są zaangażowani prawie wszyscy młodzi artyści współczesnej sceny ukraińskiej.
Celem projektu jest ustalenie podstawowych intencji działalności artystów-uczestników, wskazanie ewentualnych kierunków rozwoju życia artystycznego na Ukrainie. Zagadnienia omawiane w ramach projektu: Jakie są powody powstania stowarzyszenia? Czy powody te są wspólne dla wszystkich uczestników projektu? Czy powody te mogą być podstawą do kształtowania lokalnego krajobrazu artystycznego w okresie najbliższych 10 – 15 lat?

Na Ukrainie brak systemu instytucji sztuki współczesnej, głęboki marazm oficjalnego wykształcenia artystycznego, brak kuratorów i krytyków, brak zainteresowania publiczności skutecznie marginalizują młodego artystę. W sytuacji braku wsparcia instytucjonalnego samopomoc w ramach wspólnoty może częściowo je zastąpić. Praktyka samokształcenia we wspólnocie jest bardziej skuteczna, a funkcję krytyczną mogą pełnić koledzy, tworząc jednocześnie zainteresowaną publiczność. W ten sposób „autonomiczne terytorium sztuki” okazuje się akurat nie być utopią, lecz jedynym rzeczywistym toposem naszego pokolenia. Urządzić ten topos można na przeróżne sposoby: charkowska grupa „SOSka” i stowarzyszenie artystyczne Chersonu urządziły własne „strefy autonomiczne” w dostępnych częściach przestrzeni miejskiej. Malarze grupy „SOSka” założyli pierwszy na Ukrainie od czasów „Komuny Paryskiej” (miejsca o niebagatelnym znaczeniu dla pokolenia lat dziewięćdziesiątych) squat w swoim mieście. Chersońskie stowarzyszenie artystyczne jednoczy się wokół „Muzeum sztuki współczesnej” znajdującego się w mieszkaniu jednego z lokalnych malarzy.

Jeszcze na początku XXI stulecia wszelka skontekstualizowana aktywność artystyczna przeniosła się z innych regionów do Kijowa. Poza polem krytycznym, polem popytu/presji rynkowej, niepostrzeżenie dla środowiska lokalnego artyści Charkowa i Chersonu badają przestrzeń dookoła siebie. W sferze zainteresowań charkowskich artystów „SOSki” leży badanie miasta, które wcześniej było olbrzymem industrialnym, a teraz przechodzi bolesny proces transformacji. Grupa przeprowadza happeningi uliczne i niewielkie wystawy, zawsze związane z konfliktowymi strefami środowiska. Mieszkańcy Chersonu czerpią inspiracje ze skąpej lokalnej mitologii („Puszkin był w Chersonie”), folkloru miejskiego („Szanson-art” Stanisława Woljazłowśkiego) oraz z idiotyzmu prowincjonalnych poszukiwań konspiracyjnych (prace ww. autora, poświęcone „zmowie żydowskiej” i „inwazji kosmitów”).

Założona w końcu 2004 roku podczas „Rewolucji Pomarańczowej” grupa „R.E.P.” przez rok funkcjonowała w rezydencji zaoferowanej przez Centrum Sztuki Współczesnej przy NaUKMA jako laboratorium młodych artystów (najpierw było ich 20). Na początku roku 2006 ukształtował się „autor zbiorowy”, składający się z sześciu uczestników grupy. W tym okresie grupa „R.E.P.” zaczęła przeprowadzać akcje w upolitycznionej przestrzeni publicznej postpomarańczowej Ukrainy. W akcjach tych sztuka współczesna była prezentowana jako odmiana partii politycznej, walczącej o uwagę wyborców. Obecnie artyści „R.E.P.-u” rozwijają program „Patriotyzm” – projekt w duchu „esparanckim”, w którym artyści stosują zestaw symboli graficznych, pozwalających na mówienie o problemach różnic społecznych, kulturalnych, narodowych w ujęciu uniwersalnym.

Ukraińsko-austriacko-niemiecka grupa „Teatr Karpacki” stworzyła „projektspace” w wiejskim domu w Karpatach na zachodniej Ukrainie. Właśnie ta lokalizacja określa charakter ich działalności twórczej: badania „Europy o przeniesionym centrum” – części Europy nazywanej „Wschodnią”, lecz geograficznie leżącej w samym jej centrum.

Grupa „Penoplast” wykorzystuje w swoich muzycznych performensach, opartych na żonglowaniu lokalnymi stereotypami, materiał kijowskiego „pchlego targu”, bezwartościowe przedmioty czasów radzieckich.

W subkulturze graffiti etyka wspólnotowa konstytuuje charakter twórczości. Grupa malarzy ulicznych „Psia Krew” określa swą działalność jako „propagandę absurdu”. „Psia Krew” wypełnia ulice miasta znakami własnej obecności. W sposób podobny działa wspólnota „Totoro Garden”, której członkowie zostawiają swoje logo na fasadach budynków kijowskich urzędów i instytucji, szczególnie na budynkach instytucji artystycznych i urzędów państwowych.

Model organizacji „Projektu Wspólnot” powstał w naturalny sposób i jest oparty na poziomej strukturze hierarchicznej. Funkcje kuratorskie w projekcie pełni „Sztab” – twór instytucjonalny w ramach Centrum Sztuki Współczesnej. Założony przez grupę „R.E.P.” w styczniu 2007 r. „Sztab” zajmuje się koordynacją, działalnością kuratorską i szkoleniową. Zbiorowe kuratorstwo jest uważane przez organizatorów projektu za najbardziej odpowiednią formę reprezentacji prac nowych artystów.

Stosunki artystów wewnątrz wspólnot różnią się od rynkowo-konkurencyjnych. Bardziej przypominają praktyki samodoskonalenia i podnoszenia jakości (artystycznej) we współzawodnictwie, nazywanym w czasach młodości moich rodziców „współzawodnictwem socjalistycznym”.

Pracę niezależnych galerii i zespołów kuratorskich najlepiej określa „komunarność” jako najbardziej sprawiedliwy i skuteczny w dzisiejszej i tutejszej sytuacji sposób współdziałania. „Komunarny” projekt wystawowy przedstawia sam sposób swego powstania. Relacje wynikające z działań wystawienniczych przejawiają się na równi z ideową platformą uczestników. „Projekt Wspólnot”, programy wystawowe galerii „SOSka” i „Teatru Karpackiego” opierają się na współdziałaniu, eliminującym stosunki podrzędności i władzy, na wysokim poziomie relacji międzyludzkich i zbieżnych osobistych motywach uczestnictwa. Jeszcze jedną cechą charakterystyczną tych projektów jest procesualność – zawsze będzie ciąg dalszy…

Nikita Kadan

Nikita Kadan – ur. 1982 w Kijowie, artysta-malarz, członek grupy „R.E.P.” Mieszka w Kijowie.

Galeria Arsenał dziękuje panu Jerzemu Onuchowi oraz Instytutowi Polskiemu w Kijowie za współprace przy wystawie.