Fotografie Mikołaja Smoczyńskiego noszą w sobie wszystkie te własności, które zwykle skłonni jesteśmy przypisywać dziełom malarskim. Nierozerwalny związek dwóch sposobów widzenia – fotografii, będącej metodą zapisu obserwowanej rzeczywistości, oraz malarstwa, które stało się de facto językiem fotograficznego medium – wyczuwalny jest nawet w opisach zdjęć artysty, operujących przede wszystkim sformułowaniami właściwymi analizie tradycyjnie pojętego obrazu. Na początku drogi twórczej przez bardzo krótki czas Smoczyński malował, a doświadczenie malarstwa stało się dla niego konstytutywnym elementem aranżowanych później instalacji przestrzennych i fotografii.
 
W pracach artysty nie odnajdziemy narracji, która rozwijałaby się w czasie i przestrzeni, ale pełną niuansów opowieść o wszechotaczającej człowieka materii. Smoczyński nie fotografuje rzeczy; nie przygląda się przedmiotom, lecz przestrzeni, koncentrując uwagę obiektywu na zamykających ją ścianach, suficie czy posadzce. Artysta konsekwentnie przez cały niemal okres swej twórczości badał możliwości medium fotograficznego, unikając przy tym charakterystycznych dla fotografii konwencji dokumentu i komentarza. Cechująca jego zdjęcia malarskość jest wynikiem długotrwałego naświetlania, wyszukanych kadrów, odbitek o dużej skali, zamierzonego zderzenia szczegółu rejestrowanej powierzchni z wielkim formatem medium.
 
Rzeczywistość uchwycona przez Smoczyńskiego nie ma ekwiwalentu w świecie zewnętrznym. Bogata faktura, przenikanie światła i cienia, wyczuwalna „substancjalność” zatrzymanego fragmentu kierują refleksję w stronę wewnętrznego życia materii oraz sposobów jej istnienia niedostępnych bezpośrednio poznaniu. Skojarzenia z abstrakcją czy też pojemna formuła „rzeczywistości odrealnionej”, jak najbardziej adekwatne do formalnego opisu prac artysty, okazują się niewystarczające, gdy mowa o esencji jego fotograficznych wyobrażeń. Wydaje się ona sięgać arystotelesowskiej koncepcji materii jako najgłębszej zasady bytu, podłoża zjawisk i ich przemiany, immanentnej własności substancji, jej wielości, różnorodności i podzielności.
 
Izabela Kopania